“Eğitim kurumları mevcut haliyle çekirdek eğitim müfredatında belirlenen asgari niteliklere uygun eğitim verme koşulunu sağlayamamaktadır. İdarenin bu durumu gözeterek istisnasız biçimde tüm tıpta uzmanlık öğrencilerini, talepleri halinde, görevlendirmelidir Aksi halde eğitim öğretim hakkı engellenmiş olacaktır”
Türkiye Psikiyatri Derneği, deprem sonrası Adıyaman Hatay ve Kahramanmaraş illerindeki tıp fakültelerinde ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanlık eğitimini değerlendirdi. Fiziki incelemeler ile kurumlardaki uzmanlık öğrencileri ve öğretim üyeleri ile yapılan görüşmelerden alınan bilgiler ışığında hazırlanan raporda; kurum hakkında genel bilgiler, kurumun genel nitelikleri, kuruma ait birimlerin nitelikleri, deprem sonrası psikiyatri kliniğinin mevcut hizmet durumu, özelleşmiş birimler, uzmanlık öğrencilerinin aylık nöbet sayısı, psikiyatri acil servis günlük başvuru sayısı, psikiyatri acil servis güvenlik koşulları, nöbet dinlenme odası, günlük dış birim konsültasyon sayısı, eğitim olanakları, uzmanlık öğrencilerinin barınma koşulları, uzmanlık öğrencilerinin nakil ve geçici görevlendirme talepleri başlıkları irdelendi. Raporda şu hususlar öne çıktı:
“Ülkemizde yaşanan depremin etkilerinin azaltılmasında sağlık hizmeti sunumu kadar ertelenemez olan uzmanlık eğitiminin ikamesi de önemlidir. Uzmanlık eğitimi almakta olan uzmanlık öğrencilerinin ve uzmanlık eğitiminde görev yapan akademisyenlerin gerek mesleki ortam gerekse sosyal yaşam koşullarının, eğitimin gerektirdiği nitelikte olması, yaşanılan zorlukların dikkate alınması, eğitimde yaşanacak aksamanın sadece eğitim alan açısından değil uzmanlık eğitiminin standartlarının korunması açısından da önemli olacağı muhakkaktır.
Uzmanlık Eğitiminin Temel Koşulları Nelerdir?
Ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanlık eğitiminin etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesi için bazı temel koşullara ihtiyaç duyulmaktadır:
Kuramsal ve Uygulamalı Eğitim: Ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanlık öğrencileri, psikiyatrik bozuklukları tanıma ve tedavi etme becerilerini edinmelerini sağlayabilecek yüksek nitelikli eğitim programlarına erişime ihtiyaç duyarlar. Tıpta Uzmanlık Kurulunca belirlenmiş çekirdek eğitim müfredatı uyarınca temel alanlarda yeterli düzeyde kuramsal eğitim ve klinik deneyim edinmeleri gerekir. Farklı hasta popülasyonları ile çalışabilmek, farklı tedavi yöntemlerine dair eğitim almak ve disiplinler arası iş birliği kurmayı öğrenmek nitelikli bir eğitimin vazgeçilmez unsurlarıdır.
Denetim: Ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanlık öğrencilerinin klinik becerilerini geliştirmeleri ve nitelikli bir sağlık hizmeti sağlayabilmeleri için düzenli denetime ihtiyaçları vardır. Denetim, bireysel ve grup denetimi, vaka çalışmaları ve hekim-hasta etkileşimlerinin gözlemlenmesi gibi birçok şekilde gerçekleştirilebilir. Denetleyicilerin ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanlık öğrencileri ile yakın temas içinde çalışmaları ve olumlu bir öğrenme ortamı oluşturmaları önemlidir.
Destekleyici Çevre: Ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanlık öğrencilerinin mesleki açıdan gelişebilmeleri için destekleyici ve yeterli altyapı ve donanıma sahip bir öğrenme ortamında olmaları önemlidir. Uzmanlık öğrencilerinin ihtiyaç duyduklarında her türlü sağlık hizmetlerine, meslektaş desteğine ve meslekleriyle ilişkili kaynaklara erişimi olabilmelidir.
İş-Yaşam Dengesi: Psikiyatri uzmanlık öğrencilerinin tükenmişlik sendromu yaşamalarını önlemek için sağlıklı bir iş-yaşam dengesine sahip olabilmeleri gerekir. Bu durum ise, nitelikli barınma koşulları, kişisel aktiviteler ve dinlenme için gerekli ortam ve zaman, sağlıklı beslenebilme ya da ulaşım araçları gibi kaynaklara erişebilmeleri ile mümkündür. Rapora konu olan bölgeler incelendiğinde bölgede görev yapmakta olan uzmanlık öğrencilerinin süreçte ihtiyaç duydukları temel koşulların büyük bir bölümünün sağlanmasının mümkün olmadığı anlaşılmaktadır.
Deprem Sonrası Ağır Tablo
Bölgede yaşanan depremler çok sayıda can kaybına, hastaneler dahil pek çok binanın yıkılmasına ya da ağır hasar görmesine neden olmuş, günlük yaşamın, sağlık ve eğitim hizmetlerinin olağan akışı içinde sürdürülebilmesini olanaksız kılmıştır. Uzmanlık öğrencilerinin barınma, güvenlik gibi temel yaşam gereksinimleri ön plandadır. Bu sorunlar çözülmeden iyilik hallerinin sağlanması ve TUKMOS çekirdek eğitim müfredatına uygun şekilde uzmanlık eğitiminin sürdürülmesi mümkün değildir. Eğitim sürecindeki aksamaların giderilmesi uzmanlık eğitiminin standartlarının korunması açısından önemlidir.
Uzmanlık Eğitimi için Uygun Ortam Bulunmuyor
Adıyaman Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalında halen uzmanlık eğitimi için uygun ortamın bulunmadığı, uzmanlık öğrencilerinin barınma ve çalışma koşullarının uygunsuz olduğu görülmektedir. Uzmanlık öğrencilerinin orada bulunmasının eğitimleri açısından bir katkı sağlamadığı, rektörlük tarafından az sayıda uzmanlık öğrencisinin kısa bir süre görevlendirilebileceği kararı sonucunda Adıyaman’da bulundukları anlaşılmıştır.
Barınma ve Güvenlik Sorunları Öncelikli
Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tıp Fakültesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalında uzmanlık öğrencilerinin öncelikle barınma ve güvenlik sorunlarının giderilmesinin gerektiği, bu sorunlar giderilmeden uzmanlık öğrencilerinin iyilik hallerinin sağlanması ve TUKMOS çekirdek eğitim müfredatına uygun şekilde uzmanlık eğitiminin sürdürülmesinin olanaklı olmadığı anlaşılmaktadır.
Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Tıp Fakültesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalında mevcut koşullar altında ve yakın bir zamanda TUKMOS çekirdek eğitim müfredatına uygun şekilde tıpta uzmanlık eğitiminin sürdürülmesinin mümkün olmadığı anlaşılmaktadır. Üç üniversite hastanesinde de hem uzmanlık öğrencileri hem de öğretim üyeleri depremi doğrudan yaşamışlar ve yeterli yardımın ulaşmadığı ilk günlerde çok ağır yaşantılara tanıklık etmişlerdir. Bu ruhsal yükle eğitim alabilmeleri ve sağlık hizmetine katkıda bulunmaları zorlaşmıştır.
Hatay’da Sahra Hastanesinde Hizmet
“Hatay’da hizmet, sahra hastanesinde yürütülmektedir. Adıyaman Üniversitesi ve Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi hastanelerinin binalarının durumu ile ilgili güvenilir bir açıklama bulunmamaktadır. Söz konusu üç üniversite hastanesi binasının yapı güvenliği ve depreme dayanıklılık analizleri ivedilikle yapılmalıdır”
Hatay’da hizmet sahra hastanesinde yürütülmektedir. Adıyaman Üniversitesi ve Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi hastanelerinin binalarının durumu ile ilgili güvenilir bir açıklama bulunmamaktadır. Söz konusu üç üniversite hastanesi binasının yapı güvenliği ve depreme dayanıklılık analizleri ivedilikle yapılmalıdır. Uzmanlık eğitimi hastane binalarının dayanıklılık durumlarının analiz sonuçları ile uzmanlık öğrencileri ve öğretim üyelerinin çalışma ve barınma koşullarına ilişkin değerlendirmeler ve sunulabilecek imkanlar göz önüne alınarak planlanmalıdır. Aralıklı çalışıldığı için ve hizmet ön planda olduğundan bazı uzmanlık öğrencileri yeterli bilgi ve beceri edinmeden hizmet sunma durumuyla karşı karşıya kalmaktadırlar. Bu durum uzmanlık öğrencilerinde ciddi bir çaresizlik duygusuna neden olmakta ve ruhsal yüklerini daha da artmaktadır.
Uzmanlık Eğitimine Ara Verilmeli
“Her üç üniversitedeki ruh sağlığı ve hastalıkları anabilim dallarının eğitim yeterlilikleri değerlendirilmeli, eğitim yeterliliği bulunmadığı belirlenen anabilim dallarında belirli bir süre uzmanlık eğitimine ara verilmeli, uzmanlık öğrencilerinin belirli bir süreyle başka bir eğitim kurumunda görevlendirilmeleri sağlanmalıdır”
Anabilim dalı öğretim üyeleri uygun görse bile, üniversitelerin yöneticileri, uzmanlık öğrencilerinin eğitim yetkisi bulunan başka kurumlarda görevlendirilmelerini, 15.03.2023 tarihli Tıpta Uzmanlık Kurulu kararında yer alan “kendi eğitim kurumlarının uygun görmesi halinde” ibaresine dayanarak çoğunlukla uygulamamaktadırlar. Uygulayan üniversiteler de az sayıda uzmanlık öğrencisinin sadece üç ay görevlendirilmesine izin vermektedirler. Tıpta Uzmanlık Kurulu tarafından düzenlenecek ziyaretler ile her üç üniversitedeki ruh sağlığı ve hastalıkları anabilim dallarının eğitim yeterlilikleri değerlendirilmeli, eğitim yeterliliği bulunmadığı belirlenen anabilim dallarında belirli bir süre uzmanlık eğitimine ara verilmeli, uzmanlık öğrencilerinin belirli bir süreyle başka bir eğitim kurumunda görevlendirilmeleri sağlanmalıdır. Tıpta Uzmanlık Kurulu tarafından, belirlenen sürenin sonunda yapılacak uzmanlık eğitimin yeterliliğine ilişkin değerlendirmeler sonucunda da söz konusu kurumların eğitim yetkilerinin kaldırılması ya da eğitime devam edilmesi konusunda bir karar alınmalıdır. Eğitim yetkisi kaldırılan kurumlar eksikliklerini gidererek eğitim yetkisini almak için Tıpta Uzmanlık Kuruluna yeniden başvurabilmelidir.
Başka Kurumlarda Eğitime Devam Etmek
Kahramanmaraş merkez olmak üzere 6.2.2023 tarihinde meydana gelen deprem sonrasında, bölgedeki tüm hekimler ihtiyaç duyulan acil sağlık hizmetinin karşılanması için çalışmıştır. Öncelikli ihtiyacın karşılanmasının ardından tıpta uzmanlık eğitiminin nasıl sürdürüleceği konusu gündeme gelmiştir. Bu konudaki tereddütleri gidermek üzere Tıpta Uzmanlık Kurulu 15.3.2023 gün ve 2293 sayılı kararla depremden etkilenen illerdeki uzmanlık eğitimi almakta olan uzmanlık öğrencilerinin, olağanüstü hal süresi içinde başvuruda bulunmaları koşuluyla Tıpta ve Diş Hekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliğinin 18/3. Maddesi uyarınca talepleri de dikkate alınarak ve kendi eğitim kurumlarının uygun görmesi halinde eğitim verme yetkisi bulunan başka kurumlarda görevlendirilebileceklerine karar vermiştir. Olağanüstü hal süresi 6.4.2023 tarihi itibariyle dolmuş olup bu süre içerisinde tıpta uzmanlık öğrencilerinden başka kurumlarda eğitimine devam etmek isteyenlerin başvuruda bulunduğu, Rektörlükler tarafından bu başvuruların tümünün kabul edilmediği, genellikle geçici süreyle ve dönüşümlü olarak başka kurumlarda görevlendirilmelerine izin verildiği öğrenilmiştir. Bilindiği üzere 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 3/t-3. Maddesi uyarınca bir yükseköğretim olan tıpta uzmanlık eğitimi ile bir alanda hekimlere özel yetenek ve yetki sağlamak amaçlanmakta, derinlemesine bilgi, beceri ve deneyim kazandırılmaktadır.
Eğitim Hakkı Göz Önünde Bulundurulmalı
Yükseköğretim olması nedeniyle uzmanlık öğrencilerinin hak ve yükümlülükleri belirlenirken eğitim hakkının göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Anayasa’nın 42.maddesinde kimsenin, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamayacağı, eğitim ve öğretim kurumlarında eğitim, öğretim, araştırma ve inceleme ile ilgili faaliyetlerin yürütüleceği ve bu faaliyetlerin her ne suretle olursa olsun engellenemeyeceği düzenlenmiştir. Tıpta ve Dişhekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği’nin 11/6. Maddesinde de uzmanlık öğrencisinin programlarda, Tıpta Uzmanlık Kurulu tarafından belirlenmiş müfredat ve standartlar çerçevesinde eğitim verilmesinin sağlanmasını akademik kuruldan isteme hakkı olduğu, akademik kurulca talebin karşılanamaması ya da akademik kurulun verdiği karara uzmanlık öğrencisinin itiraz etmesi halinde bu durum eğitim kurumunca on beş iş günü içinde Bakanlığa bildirileceği, nöbet, çalışma ve eğitim odaları gibi eğitsel ve sosyal gereksinimleri karşılayan altyapı ve diğer standartların kurumca sağlanacağı belirtilmiştir. Aktarılan hukuksal düzenlemeler uyarınca Tıpta Uzmanlık Kurulu tarafından belirlenen çekirdek eğitim müfredatına uygun olarak ve buradaki asgari standartlarda eğitim verilmesi aynı zamanda uzmanlık öğrencileri yönünden bir hakken idare tarafından da bir yükümlülüktür.
Uygulama ve Araştırma Hastaneleri Ciddi Hasar Gördü
Türkiye Psikiyatri Derneği tarafından hazırlanan işbu raporda tespit edildiği üzere eğitim kurumlarının uygulamalı eğitimi gerçekleştirdikleri yerler olan uygulama ve araştırma hastaneleri ciddi hasar görmüştür. Kurumların kimi bölümleri kullanılamaz hale gelmiş, kimi bölümleri başka birim ve kişilere tahsis edilmiş, hatta Hatay ilinde sağlık hizmetleri sahra hastanelerinde sürdürülmektedir. Eğitim kurumlarının fiziki olanaklarının tıpta uzmanlık eğitimini sürdürmeye elverişli olmadığı anlaşılmaktadır. Zaten bu koşullar nedeniyle Tıpta Uzmanlık Kurulu’nca alınan 15.3.2023 günlü kararda, uzmanlık öğrencilerine kurum değiştirme hakkı tanınmıştır. Kararda her ne kadar bu talebin kabul edilmesi kendi eğitim kurumlarının uygun görmesi koşuluna bağlanmışsa da idarenin müfredat ve standartlara uygun eğitim verme koşullarını gerçekleştiremeyecek durumda bulunması ve Anayasanın 42. Maddesi ile güvenceye kavuşturulan eğitim ve öğretim hakkının tam ve gereği gibi sağlanabilmesi için istisnasız, koşulsuz biçimde talep eden uzmanlık öğrencilerinin taleplerinin kabul edilmesi gerekecektir. Bu nedenle Rektörlüklerin tıpta uzmanlık eğitimi için fiziki koşulların dahi sağlanamadığı bir tabloda uzmanlık öğrencilerinin nitelikli tıpta uzmanlık eğitimi alma taleplerini karşılamak konusunda herhangi bir takdir yetkisinin olmadığını düşünüyoruz. Aksi düşünülse dahi Kurumların izin verme konusunda alacakları kararlarda kamu yararı ve hizmet gereklerini gözetmeleri gerekmektedir. Eğitim kurumlarının kurum değiştirme taleplerine ilişkin yapacakları değerlendirmede önceliği tıpta uzmanlık öğrencilerinin nitelikli eğitim alma hakkına vermeleri gerekmektedir. Zira hekimliğin doğrudan yaşam ve sağlık hakkına ilişkin olması nedeniyle tıpta uzmanlık eğitiminin içeriği ve niteliği oldukça önemlidir. Danıştay kararlarında da tıp gibi doğrudan insan yaşamını ilgilendiren konularda idareye tanınan takdir yetkisinin akademik gereklilikler, bilimsel gerekçeler ile sınırlı olduğunun altı çizilmiştir. Tıpta uzmanlık eğitimi dersler, düzenli olarak programlanmış seminer, konferans, panel gibi “kuramsal eğitim” ile eğitim süresi boyunca, süpervizyon altında, hasta takibiyle ilgili klinik deneyim, beceri ve tutum kazandırmaya yönelik “uygulamalı eğitim” bütününden oluşmaktadır. Tıpta Uzmanlık Kurulu tarafından her bir uzmanlık alanı için oluşturulan TUKMOS eliyle uzmanlık öğrencilerinin tamamlaması gereken asgari kuramsal ve uygulamalı eğitim içeriği belirlenmiş, Kurulun sayfasında çekirdek eğitim müfredatları ilan edilmiştir. Bu müfredata göre nitelikli bir tıpta uzmanlık eğitimi için eğitim kurumunun sağlaması gereken vaka çeşitliliği, kütüphane, eğitim olanakları, bilimsel çalışma olanakları vb bir dizi koşulun bir arada bulunması gerekmektedir. Ne var ki saha gözlemlerinden kurumların fiziki koşullarının tıpta uzmanlık eğitimini sürdürmeye uygun olmadığı anlaşılmaktadır.
Uzmanlık Eğitiminin Sürdürülmesi Olanaklı Değil
“Uzmanlık öğrencilerinin barınma, temiz suya erişim, güvenlik gibi en temel ihtiyaçları ile ilgili sorunların dahi çözülemediği bir ortamda uzmanlık eğitiminin sürdürülmesi olanaklı değildir”
Uzmanlık öğrencilerinin barınma, temiz suya erişim, güvenlik gibi en temel ihtiyaçları ile ilgili sorunların dahi çözülemediği bir ortamda uzmanlık eğitiminin sürdürülmesi olanaklı değildir. Nitekim eğiticiler ve uzmanlık öğrencileri ile yapılan görüşmelerde tıpta uzmanlık eğitiminin kuramsal bölümünün yapılamadığı, ağırlıklı olarak sağlık hizmeti sunumunun gerçekleştirildiği, kimi eğitim kurumlarında eğiticiler ve öğrencilerin karşılaşmalarının dahi ciddi zorluk içerdiği ve uzunca bir süre de bu durumun süreceği anlaşılmaktadır.
“Eğiticiler ve uzmanlık öğrencileri ile yapılan görüşmelerde tıpta uzmanlık eğitiminin kuramsal bölümünün yapılamadığı, ağırlıklı olarak sağlık hizmeti sunumunun gerçekleştirildiği, kimi eğitim kurumlarında eğiticiler ve öğrencilerin karşılaşmalarının dahi ciddi zorluk içerdiği ve uzunca bir süre de bu durumun süreceği anlaşılmaktadır”
Bu tablo karşısında kuramsal eğitimin düzenli ve sürekli bir biçimde organize edilmesi, ruh sağlığı ve hastalıkları alanındaki rutin klinik uygulamaların eğiticilerle birlikte gerçekleştirilmesi olanaklı gözükmemektedir. Bunun sonucunda ise tıpta uzmanlık öğrencilerinin yeterli eğitim alamamaları söz konusu olacaktır. Tıpta ve Dişhekimliğinde Uzmanlık Eğitimi Yönetmeliği’nin 16/4-a-2 maddesinde; “Programda eğitici bulunmakla birlikte asgari nitelik ve standartların sağlanamadığı hallerde, başka kurumda görevlendirme yapılmadan, Kurulca 9 uncu madde uyarınca verilen süre boyunca eğitime aynı programda devam edilebilir. Bu süre içerisinde ilgili programda asgari nitelik ve standartların sağlanamadığı veya eğitime engel olan durumun ortadan kaldırılamadığı hallerde programdaki uzmanlık öğrencileri Kurulun belirleyeceği usul ve esaslara göre tespit edilecek programa, programın bağlı olduğu kurumun mevzuatına uygun olarak nakledilir.” denilerek TUKMOS eğitim müfredatının bir bütün olarak uygulanma zorunluluğu hüküm altına alınmıştır. Maddede atıf yapılan Yönetmeliğin 9. Maddesinde Tıpta Uzmanlık Kurulu tarafından eğitim kurumunun denetiminin yapılacağı, belirtilen eksikliklerin verilen süre içerisinde giderilmesinin isteneceği düzenlenmiştir. Ancak halihazırda eğitim kurumlarının kısa süre içerisinde TUKMOS tarafından belirlenen asgari koşulları taşır hale gelemeyeceği açıktır. Nitekim Tıpta Uzmanlık Kurulu bu durum üzerine inceleme yapma gereği dahi duymadan uzmanlık öğrencilerinin eğitimlerine farklı kurumlarda devam etmesine yönelik bir karar almıştır. Ayrıca tıpta uzmanlık öğrencilerinin esasen eğitim görenler olduğu, sağlık hizmetine de bu eğitimin bir parçası olarak katıldığı dikkate alındığında varsa sağlık hizmeti sunumunda duyulan ihtiyaç uzmanlar eliyle karşılanmalıdır. Bu anlamıyla kadro talebi, atama, görevlendirme istemleriyle sorun çözülebilecektir. Tıpta uzmanlık öğrencilerinin ileride sağlık hizmeti sunumuna bir uzman hekim olarak katılacağı dikkate alındığında yeterli eğitim al(a)mamalarının hastalar üzerinde ciddi zararlar doğurması söz konusu olabileceği gibi kendilerini güvende hissederek mesleklerini icra edemeyeceklerinden alınan kararlar toplum üzerinde uzun erimli etkiler doğuracaktır.
Talep Halinde Görevlendirme İstisnasız Yapılmalı
Tüm bu açıklamalar ışığında; – Eğitim kurumlarının mevcut haliyle çekirdek eğitim müfredatında belirlenen asgari niteliklere uygun eğitim verme koşulunu sağlayamayacağı, – İdarenin bu durumu gözeterek istisnasız biçimde tüm tıpta uzmanlık öğrencilerini talepleri halinde görevlendirmesi gerektiği aksi halde eğitim öğretim hakkını engellemiş olacağı, – Aksine uygulamaların devam etmesi halinde TUK tarafından ivedi biçimde belirtilen kurumların denetiminin yapılarak uzmanlık öğrencilerinin diğer eğitim kurumlarına nakillerinin sağlanması gerektiği, – Sağlık hizmetinde hekim ihtiyacı var ise bu ihtiyacın uzman hekimler eliyle atama, geçici görevlendirme vb yollarla karşılanmasının kamu yararı ve hizmetin gereklerine uygun olacağı düşünülmektedir.”
